You are currently viewing Słowniczek pojęć stolarskich

Słowniczek pojęć stolarskich

zakład stolarski

FERSZLUS TRZEBA ROZTRAJBOWAĆ, BO DROSELKLAPA TANDETNIE ZBLINDOWANA I RYKSZTOSUJE. BEZ HOLAJZY ANI RUSZ!

Ślusarz poszedł po holajzę, bo z powodu kajli na iberlafie trychter rzeczywiście robiony był na szoner nie zaś krajcowany i bez holajzy w żaden sposób nie udałoby się zakrypować lochbajtel w celu udychtowania pufra, czyli dania mu szprajcy przez lochowanie śtendra, aby roztrajbować ferszlus, który dlatego źle pracuje, bo droseklapę tandetnie zablindowano i teraz ryksztosuje:-)

To może wytłumaczę:

Oczywiście ten tekst powyżej to tylko blada przeróbka fragmentu humoreski „Ślusarz” mistrza Juliana Tuwima. 

Myślę jednak, że doskonale tutaj pasuje, chociaż temat dotyczy stolarstwa. 

HEBLE

słowniczek pojęć stolarskich

CENRAM

Jeśli kiedyś mieliście szansę posłuchać „starych” mistrzów stolarstwa, to pewnie Wasz stopień zrozumienia ich rozmowy mógł być podobny. Pisząc „starych” mam raczej na myśli sposób nauki rzemiosła niż wiek, chociaż poniekąd jedno łączy się z drugim. Stolarze, którzy fachu uczyli się od mistrzów w małych zakładach rzemieślniczych, takimi właśnie słówkami, jakie znajdziecie w poniższym słowniczku, posługiwali się na co dzień. 

Po co taki słowniczek pojęć stolarskich? Bo większość nazewnictwa w stolarstwie pochodzi z języka niemieckiego i jest raczej mało zrozumiała dla większości osób. Oczywiście słowniczek ten ma charakter otwarty i w miarę możliwości będzie uzupełniany. Jeśli więc macie jakieś propozycje, w jaki sposób go zmienić, wzbogacić, uzupełnić – śmiało je zgłaszajcie poprzez e-maila lub formularz kontaktowy.  

SŁOWNICZEK POJĘĆ STOLARSKICH

A

absznyt – pierwsza deska obcięta z całego bala

ajnfach – coś co jest proste, łatwe do wykonania

anrajber – stalowy młotek z jednej strony zakończony szeroką płaską końcówką służący do (rajbowania) okleinowania wąskich powierzchni, rajberhamer

anszlag – przymyk drzwiowy, listwa zakrywająca styk dwóch skrzydeł drzwiowych

B

banhok – imak stalowy, klocek prostopadłościenny stanowiący wyposażenie blatu strugnicy; szereg otworów wzdłuż przedniej krawędzi blatu w które wkładało się banhoki i ruchomy imak tylny (canga) umożliwiało mocowanie elementów o różnej długości

banknecht – chłopak, pomocnik, pachołek, drewniany słupek osadzony na solidnej podstawie posiadający z jednej strony szereg nacięć służących do zmiennego mocowania klocka; uzyskiwano przez to regulowanie wysokości podtrzymywanego, wolnego końca długiego elementu; drugi koniec tego elementu mocowany był w imaku (candze) blatu strugnicy

banzega – pilarka taśmowa

bimstajn – pumeks, twardy, szklisty i porowaty materiał pochodzenia mineralnego; zmielony i przesiany używano do gruntowania – wstępnej czynności polerowania.

blint – wewnętrzna warstwa forniru, najczęściej na blatach fornirowanych, oklejanych dookoła listwami. Miał za zadanie zminimalizować efekt widoczności nierównomiernego rozsychania się różnych rodzajów drewna

bor – wiertło

bormaszyna – ręczna wiertarka elektryczna

borowanie – wiercenie

brecha – łom, gruby, metalowy pręt

C

calówka – metrówka, drewniana, składana miara najczęściej o długości 1 metra z naniesioną podziałką w calach, przymiar z podziałką metryczną też nazywano calówką

canga – ruchomy imak blatu strugnicy; za pomocą śruby z przetyczką następowało przesuwanie ruchomej części i mocowanie elementu; canga przednia poruszała się prostopadle do osi blatu, natomiast canga tylna przesuwała się wzdłuż tej osi

canubel – strug zębak, służył do nadania chropowatej struktury na powierzchni drewna przed jego sklejeniem lub fornirowaniem (okleinowaniem); ostrze hebla osadzone było pod małym kątem i zakończone drobnymi ząbkami, przy canowaniu nie powstawały wióry lecz trociny

canowanie – nadawanie chropowatej struktury powierzchni drewna przy użyciu canubla, niezbędnej dla dobrego związania podłoża z okleiną (canuj ten blat)

cap – połączenie na czopy, capować, odcapować wykonywanie zacięć elementów do połączenia na czopy

carga – element konstrukcyjny, w którym osadzano nogi i mocowano wieniec dolny mebli

cegram – wisząca szafka narzędziowa w której przechowywane były przede wszystkim heble, dłuta, raszple, cykliny oraz inne drobne narzędzia

centrabor – wiertło do drewna

cęgi – cążki, obcęgi

culaga – przykładnica, listwa dystansowa do maszyny np. krajzegi (pilarki tarczowej), również pomocnicza listwa przy różnych operacjach technologicznych

cyklina – gładzica, najprostsza forma ręcznego struga, ręczne narzędzie w formie stalowej, sprężynowej płytki służącej do wygładzania powierzchni drewna; krawędzie płytki musiały być obciągnięte (zawinięte) stalką aby właściwie mogły obrabiać powierzchnię

czeczota – okleina o nietypowym układzie słojów tworzących piękny, powikłany rysunek; powstaje w wyniku zakłóceń podczas wzrostu drzewa

D

dornik – punktak, znacznik, wybijak

dybel – okrągły, drewniany kołek do łączenia elementów

dykta – sklejka

F

fajklopa – drewniane imadło zaciskane w imaku (candze) blatu strugnicy; służyło do umocowania tarczy piły podczas ostrzenia i rozwierania zębów (szrankowania)

federhebel wypustnik, strug służący do wyrabiania wypustów

felc – wgłębienie

felchebel, – strug do felców, odmiana kątnika do wyrabiania zakładek na krawędziach elementów

felc – felcowanie rodzaj połączenia, wykonywanie zakładkowego połączenia na skraju spajanych elementów

ferzynk – otwór w drewnie mieszczący łeb śruby lub nakrętkę (mutrę)

filong – płycina wypełniająca ramkę lub obramowanie

fledrowanie – sposób imitowania oklein, technika zdobienia powierzchni drewna za pomocą odpowiednio dobranych odcieni farb i specjalnego grzebienia lub pędzla

fornier – fornir, płaty uzyskane przez skrawanie lub łuszczenie pnia drewna; ze względu na grubość i zastosowanie dzielą się na okleiny i obłogi; oba rodzaje mają zastosowanie w meblarstwie

G

giermas – węgielnica ukosowa do wyznaczania linii pod kątem 45º

gierunek – zacięcie łączonych elementów pod kątem

gierunklada – skrzynka uciosowa; wspornica w formie korytka służąca do zacinania elementów pod kątem prostym lub 45º

glanc – połysk

glancpapier – papier ścierny

grathebel – strug, wyżłabiacz, zasuwnik; służył do wyrabiania listew zasuwanych

grundhebel – strug wyżłabiacz – służył do wyrabiania wąskich i krótkich zagłębień, rowków oraz wcięć o bokach pochyłych tzw. jaskółczy ogon

gzymka – faza do schowania łba śruby lub wkręta

gzymshebel, gzymsek – strug kątnik; służył do wyrabiania kątów dwóch przecinających się płaszczyzn lub zacinania prostokątnych zagłębień

H

hamer – młotek

hebel – strug; w zależności od przeznaczenia do wykonywanej operacji i kształtu obrabianej powierzchni heble różniły się wielkością, wyglądem oraz kształtem ostrza; hebel składał się z drewnianej oprawy (hebelkasty), ostrza (żelaza) i klina

hebelbank strugnica, warstat, warsztat stolarski

hebelkasta drewniana oprawa struga (hebla)

holka wklęsłe wyoblenie powierzchni powstałe w wyniku niedokładnej obróbki

K

kanciok krótki drewniany element o przekroju kwadratowym lub prostokątnym

kanthebel – rodzaj struga do wykonywania np. wręgów przy futrynach

kantówka – długi drewniany element o regularnym kształcie, krawędziak

klopfel młotek wykonany z twardego drewna służący do pobijania dłuta

kociołek – dwa metalowe tygle tworzące łaźnię wodną służące do podgrzania (uplastycznienia) kleju kostno-skórnego (perełki)

kolba – korba wiertarka ręczna

koziołki – kobyłki, drewniane stojaki

kozły – ręczna prasa śrubowa do okleinowania dużych powierzchni

krajzega – mechaniczna (z napędem elektrycznym) pilarka tarczowa

krojcfuga – połączenie pozwalające tworzyć kompozycję z układu słojów lub sęków znajdujących się w fornirze (okleinie) zacięcie czterech arkuszy okleiny pod kątem 90º

L

lantrynk – wodny roztwór z kleju perełki, służył do gruntowania powierzchni

laubzega – ramowa piła włosowa z brzeszczotem o wysokości do 2 mm; służyła do wycinania ozdobnych wzorów w cienkich deseczkach w miejscach oddalonych od krawędzi elementu; ograniczeniem zasięgu była wysokość ramy

lezyna – lezynka, półokrągły element meblowy

lochbajtel – dłuto gniazdowe

M

majsel – mesel, przecinak

muterka – nakrętka

N

nasztramować – naciągnąć np. ramę piły ramowej
tym dobrze nasztramuj rame)

nut – nuta, wpust, rowek

 

nuthebel strug służący do wykonywania wpustów (nut) 

O

obciągać – końcowa faza ostrzenia –nadanie ostatecznej ostrości ostrzonemu narzędziu na osełce

obce pióro – technika łączenia długich elementów np. desek boazeryjnych czy podłogowych; na długości deski posiadały obustronny wpust (nutę) w którą wsuwana była listewka z drewna lub sklejki (pióro). Przykładem obcego pióra są obecnie używane lamelki

obłóg – stosunkowo gruby rodzaj forniru wytworzony z miękkich gatunków drewna; używana jako podkład pod okleinę do profilowanych powierzchni oraz do okleinowania wewnętrznych i niewidocznych powierzchni

odsadka – odległość od krawędzi powstała przy łączeniu (z reguły prostokątnym) elementów

oflis – wąska, obła lub skośna powierzchnia na bokach tarcicy z pozostałościami kory

ośnik – rodzaj struga z metalowym ostrzem i dwoma rękojeściami; służył do strugania i korowania drewna oraz występów grubej okleiny (obłoga) po okleinowaniu powierzchni

P

pasowanie – dopasowanie, montaż elementów

perełka – klej skórno- kostny używany po podgrzaniu w kociołku (w tyglu, w łaźni wodnej)

pilśnia – płyta pilśniowa

platka – odstęp

politura – spirytusowy roztwór szelaku wraz z dodatkami używany do wykańczania (polerowania) powierzchni mebla

polerka – polerowanie wykańczanie uprzednio przygotowanych powierzchni (zagruntowanych) przez wcieranie politury za pomocą bawełnianego tamponu. Tampon należało prowadzić równomiernie, niezbyt szybko, miarowo wykonując ruchy okrężne i ósemkowe; aby uniknąć odparzeń dodawano niewielkie ilości oleju lnianego; czas trwania zależał od rodzaju forniru i jego chropowatości oraz chłonności; polerowanie ręczne to bardzo ciężka fizyczna praca, powtarzana wielokrotnie z kilkugodzinnymi przerwami przeznaczonymi na wyschnięcie nałożonej warstwy; końcowym efektem była lustrzana błyszcząca powierzchnia. Często była wykonywana przez kobiety zwane polerownicami

poliester – żywica alkilowa; lakier stosowany od końca lat 60-tych ub. wieku do powlekania zewnętrznych powierzchni mebli; przez wstępne szlifowanie a później polerowanie pasem filcowym przy pomocy pasty polerskiej uzyskiwano lustrzany połysk powierzchni; poliester zastąpił pracochłonny i ciężki proces tradycyjnego polerowania przy użyciu politury

puchebel – strug gładzik

pucownia, – pucówka, szlifierka do drewna, również wydzielone pomieszczenie gdzie stały szlifierki i polerki do poliestru

R

rabanek – spust; hebel służący do dokładnego wyrównania płaszczyzn zwłaszcza dużych oraz długich i wąskich

rajberhamer młotek z szeroko spłaszczonym końcem służący do okleinowania wąskich i długich powierzchni;

rajberka drewniany klocek o gruszkowatym przekroju służący do okleinowania długich i wąskich powierzchni (kantów)

rajbowanie – dociskanie okleiny i wyciskanie spod niej kleju

ramówka – ręczna piła ramowa

rant – krawędź, skraj, brzeg deski lub elementu

raszpla – raszpelka, tarnik; pilnik do drewna o grubych nacięciach (ząbkach)

rojmajsel – wycinak rurkowy

rukwant – tylna ściana mebla

ryczka – niski stołek, podnóżek

rympolić – urympolić nieudacznie, krzywo i nierówno ciąć

S

składać fornir – wycinanie, przycinanie, układanie i sklejanie arkuszy forniru do pokrycia dużych płaszczyzn tak, by rysunek włókien i słojów tworzył symetrię a poszczególne elementy składowe wzajemnie się uzupełniały

stalka – metalowa płytka do obciągania (zawijania) krawędzi cykliny, często wyglądem przypominała pilnik trójkątny ale o gładkich powierzchniach

sztrajmas – znacznik do nanoszenia rysikiem na drewnie długich, równoległych linii, z możliwością regulacji odległości

szajba – szajbka podkładka dystansowa ustalająca położenie narzędzia we wrzecionie maszyny, również podkładka pod nakrętkę

szelak – żywica z drzew figowych rosnących we wschodnich Indiach: ma konsystencję stałą i kolor od żółtego do czerwono-brązowego; rozpuszczony w spirytusie był podstawowym składnikiem politury

szlicht – gładź

szlichtek – rodzaj drobnego pilnika

szlichthebel – strug równiak, służył do wyrównania powierzchni obrobionej zdzierakiem (szrubheblem) mógł być wyposażony w dwa ostrza (żelaza)

szlyc – rowek

szmiga – węgielnica ruchoma do przenoszenia kątów

szmergiel – papier ścierny

szpicbor – znacznik, punktak z ostro zakończonym ostrzem

szpilorek – znacznik, gruba igła lub rysik oprawiony w drewnianą rękojeść

szponga – listwa zasuwana z prowadzeniem wykonanym na jaskółczy ogon

szponder – trójkątny, metalowy stojak do miski

szpros – listwa dzieląca przeszkloną powierzchnię na mniejsze kwatery np. w drzwiach, ramka z ozdobnych listewek naklejona na powierzchnię np. drzwi, listwa pozioma, boczna poprzeczka łącząca nogi krzesła

szpryca – szprycować, nakładać farbę lub lakier przy pomocy pistoletu natryskowego

spuścić kant – wyrównać na gotowo wąską płaszczyznę stanowiącą grubość elementu

szraga – szaga zacięcie na ukos łączonych elementów

szragan – rodzaj ażurowego blatu, ustawiony na koziołkach stanowił miejsce dla elementów przeznaczonych do wysezonowania lub wyschnięcia lakieru

szragwinkiel – szmiga

 szrajbok – szraubok, kozły, ręczna prasa do okleinowania

szrank – naszrankować, rozwarcie zębów piły ułatwiające jej przesuwanie w ciętym materiale, rzaz, szczelina po cięciu piłą

szrankownik – rozwieracz, przyrząd do wykonania rozwarcia zębów piły

szrubcwing – drewniany ścisk

szrubhebel – strug drapak zdzierak o stosunkowo wąskim żelazie i półokrągłym ostrzu; używany był do wstępnego obrobienia powierzchni

sztabik – podkładka dystansowa zakładana na trzpień frezarki

sztanca – wzornik niezbędny do uzyskania profilowanych, giętych elementów np. drzwi

sztapel – sztaplować odpowiednio ułożony w warstwy stos desek, przełożony absznytami i zabezpieczony od góry przed zamoknięciem; drewno sztaplowano w celu wysezonowania i naturalnego wysuszenia

sztechbajtel – szerokie dłuto

sztamajza – dłuto płaskie

sztorc – na sztorc w pionie; dłuższym bokiem, krawędzią w górę, pionowo

sztrajmas – znacznik, przyrząd do powtarzalnego zaznaczania raz ustalonego niewielkiego wymiaru

sztram – sztramować, nasztramować naciągnięcie, naprężenie np. brzeszczotu w pile ramowej

sztyca – zapórka, drewniany czop do mocowania na blacie strugnicy małych elementów

sztyft – mały drewniany lub metalowy kołek również mały gwoździk

sztynder – w soki metalowy stojak na którym magazynowane były pasy szlifierskie i polerskie

szwajcega – rodzaj piły ramowej, krzywica

szwela – belka służąca jako podkład przy montażu mebli

Ś

śrubociąg – śrubokręt, wkrętak

śrubsztak – szraubsztok, rodzaj imadła

śrupek – ostry pilnik, zdziornik, raszpel

śrutówka – śrutówa, tarcza piły o dużych zębach i dużym rozwarciu (szranku); służyła do cięcia wstępnego, rozkroju materiału

świderek – małe, ręczne wiertło służące do wykonywania niewielkich i płytkich otworów np.pod małe wkręty

T

teksy – małe gwoździe, którymi mocowano fornir przy składaniu (cięciu i dopasowaniu kilku arkuszy w jedną całość)

tralka – kolumienka, pionowy, bogato profilowany słupek

tramik – listwa lub niewielkich rozmiarów belka podporowa

W

waga – poziomnica

wajcha – dźwignia w formie pręta, rury lub drewnianego drąga służąca do przesuwania i przemieszczania dużych oraz ciężkich przedmiotów

wanga – element schodów; może być dekoracyjny bądź konstrukcyjny

waserwaga – poziomica

widia – tarcza piły z napawanymi na zębach płytkami z węglików spiekanych; służyła do precyzyjnego i dokładnego cięcia; nie wymagała szrankowania

winkiel – węgielnica przyrząd do nanoszenia i sprawdzania kąta 90º, narożnik

winkiellada – wspornica do cięcia pod kątem prostym; zazwyczaj w tę możliwość wyposażona jest gierunklada

własne pióro – sposób łączenia elementów szczególnie desek podłogowych czy boazeryjnych; deska na całej długości posiadała z jednej strony wyheblowany bądź wyfrezowany wypust (pióro), z drugiej natomiast wpust (nutę)

wyciąganie – końcowa, ostatnia faza polerowania w wyniku której uzyskiwany był wysoki połysk

wyłoga – wypustka

Z

zaga – piła ręczna

zander – szlifierka wałowa

zokiel – cokół dolny, listwa dolna

zwajhowany – krzywy, pokrzywiony, pogięty